ISTWA JWIF PÒTIGÈ PANYÒL YO ANN AYITI, LAKARAYIB AK LAMERIK LATIN



Sinagog Kahal Tsour Israel Nan Recife

ISTWA JWIF PÒTIGÈ PANYÒL ANN AYITI, KARAYIB AK AMERIK LATIN


Istwa jwif yo nan Zile Ayiti a Amerik Latin nan te kòmanse ak konvèrso (Krypto-Jwif/Anousim/Nouvo Kretyen/Marranos) ki te rantre nan ekspedisyon Panyòl ak Pòtigè yo sou kontinan an. Dekrè Alhambra nan 1492 te mennen nan konvèsyon Jwif an mas na wayòm Espay nan, yo te fòse moun yo vin Katolik ak ekspilsyon pou moun yo ki te refize konvèsyon an. Sepandan, vas majorite de Konvèrso sa yo pat janm rive nan Nouvo Monn lan epi yo te rete an Espay, tou dousman yo te vin asimile nan kilti Katolik dominan nan wayòm Espay nan. Sa se te akòz egzijans yo pase sou moun sa yo nan Lwa a, San ki Espay pat ba yo dokiman ekri pou yo te gen linaj ansyen kretyen pou yo te ka vwayaje nan monn nouvo an. Sepandan, premye jwif yo te vini ak premye ekspedisyon Kristof Colon, ki te gen ladan Rodrigo de Triana ak Luis De Torres. 

Sepandan, pandan tout 15yèm ak 16yèm syèk la, yon kantite fanmi Convèrso te imigre nan Peyi Ba, Bòdo nan Wayòm Lafrans ak evantyèlman nan Peyi Itali, kote yo te rantre nan lòt ekspedisyon nan direksyon Amerik yo. 

Nan Sid Lafrans Te Gen Kominote Pòtigè Panyòl Jwif ki te rele Nasyon Pòtigè, Moun sa yo gen anpil Siksè nan komès maritim, Machan sa yo vini nan tout zile koloni Lafrans yo ak Ayiti (Sendomeng Fransè). Te gen nan yo ki te achte Plantasyon an Ayiti. Te gen lòt ki te imigre nan Angletè oswa Lafrans epi yo te akonpaye kolon yo kòm komèsan ak machann. Nan fen 16yèm syèk la, yo te fonde kominote jwif ki byen fonksyone nan koloni Pòtigè Brezil, Sirinam Olandè ak Curaçao. 

Sendomeng Panyòl la, ak koloni angle Jamayik ak Barbad. Anplis de sa, te gen kominote jwif ki pa òganize nan teritwa Panyòl ak Pòtigè kote Enkizisyon an te aktif, tankou Kolonbi, Kiba, Pòtoriko, Meksik ak Perou. Anpil nan kominote sa yo te Kripto-Jwif (Jwif kache), Moun ki te pratike relijyon an jeneralman nan kache idantite pa yo devan otorite peyi yo.

Nan mitan 17yèm syèk la, pi gwo kominote jwif yo nan Emisfè Lwès la te lokalize nan Sirinam ak Brezil. Plizyè kominote jwif nan Karayib la, ak Amerik Santral ak Amerik di Sid te pwospere, patikilyèman nan zòn sa yo anba kontwòl Olandè ak angle, ki te pi toleran. Plis imigran te ale nan rejyon sa a kòm yon pati nan emigrasyon masiv jwif ki soti nan Ewòp lès nan fen 19yèm syèk la. Pandan ak apre Dezyèm Gè Mondyal la, anpil Juif Ashkenazi te emigre nan Amerik di Sid pou refij. Nan 21yèm syèk la, mwens pase 300,000 jwif ap viv nan Amerik Latin nan. Yo konsantre nan Ajantin, Brezil, Chili ak Meksik, ak premye konsidere kòm sant la nan popilasyon jwif nan Amerik Latin nan.

AYITI APRÈ 

Apre Lafrans te fin pran Ayiti epi kolonizel an 1633, anpil jwif Olandè (pami yo anpil Marrano) te emigre nan Koloni an soti nan Brezil an 1634 e yo te vin anplwaye nan plantasyon sik franse yo e yo te devlope plis komès ladanl. An 1683, Yo te deside mete Jwif yo deyò Koloni Ayiti ak tout lòt koloni fransè yo, akòz Kòd Nwa a (Kod Nwa), ki tou de restriksyon sou aktivite Nèg lib yo ak entèdi fè egzèsis nenpòt relijyon ki pa Katolis Women. Sepandan, malgre Code Nwa a, yon kantite limite nan jwif yo rete nan konpayi komès franse kòm ofisyèl dirijan, ki gen ladan sitwayen etranje (jwif Olandè, jwif Danwa, ak jwif angle yo) oswa moun ki gen pèmi rezidans espesyal (lettre patentes). Jwif sa yo te gen tandans espesyalize nan plantasyon agrikòl, ak Jwif Pòtigè ki te soti Bòdo ak Bayonne ki te rete sitou nan pati sid Ayiti (Jakmel, Jérémie, Léogâne, Okay, Petit-Goâve, ak Pòtoprens) ak jwif Curaçao yo ki te rete nan zòn nan. pati nò (Cap-Haitien ak Saint Louis).

Nan mitan ane 1700 yo, anpil nan jwif yo te retounen ann Ayiti.

Akòz yon mank ki te gen nan sant kominotè jwif yo, anpil jèn ti moun Jwif pat grandi ak yon edikasyon jwif e yo te oblije kache Idantite Jwif pa yo, paske se sèlman Katolik yo ki te gen pèmisyon pou ale nan lekòl piblik yo. Jwif yo jeneralman te prefere etabli kay pa yo sou litoral la, nan vil pòtyè yo, paske anpil nan moun sa yo tap patisipe nan komès maritim yo. Moun sa yo te fè pati gwo sant kominote Jwif nan lòt peyi. Dènyèman, akeyològ yo te dekouvwi yon ansyen sinagòg Crypto-Jwif nan vil Jérémie, se yon sèl kòm sa te jwenn sou zile a; Nan Jérémie nou pa konnen si te gen anpil fanmi ki gen desandans jwif ki te melanje nan popilasyon lokal la.  Malgre yo te jwenn plizyè tonm jwif tou nan vil pòtiyè tankou Okap ak Jakmèl. 

Rive nan fen 19yèm syèk la, apeprè trant fanmi Sefad jwif te rive soti nan peyi Liban, peyi Siri ak peyi Lejip; anpil nan jwif yo ki te soti nan Mwayen Oryan te santi yo an sekirite emigre ann Ayiti, paske yo te pase yon lwa an Frans pandan peryòd sa a ki te bay minorite nan Amerik yo sitwayènte fransè.




Share:

No comments:

Post a Comment

Blogger Themes

MI LOGO

Podcast

FEATURE POSTS

SEARCH HERE

Tags

10 Chwazi (2) 10 Tevet (2) 15th Av (1) 15th day of Av (1) 15yèm Av (1) 15yèm jou Av (1) 17 Tammouz (1) 17 Tamouz (1) 17yèm Tammuz (1) 18 Bagay (1) 20 Av (1) 20 Tishri (1) 25 Kislev (1) 27 Psalm (1) 29 Tamuz Hilulá of Rashi (1) 3 Semèn (1) 300 Tribes (1) 50 (1) 50th Gate (1) 613 Mitzvot (1) 7yèm mwa a (1) 9 Av (1) 9 Kislev (1) Abraham (1) Adar (2) Agreement (1) Ahashverosh (1) Alive (1) Aliyah (2) Allowed when the husband is nearby (1) Almay (1) Alyans (3) Amalek (1) Amerik (1) Among the nations (1) Ana Gracia (1) Anbasadè (1) Ancient Damascus (1) And I will establish my covenant between me and you (1) Ane Nouvo (1) Angel (1) Ani (1) Animaux kasher (1) Anivèsè (1) Ansèyman (1) Antidote (2) Antre nan etid Tora a (1) Architectural marvels of Damascus (1) Arizal (1) Aseret Ha'dibrot (1) Asher Yatzar (1) At that time I will gather them (1) Atitid (1) AV (1) Avir Yaakov (1) Ayisyen (1) Ayiti (3) Ba'Aretz (1) Baba Salé (1) Bagel (1) Bakashot (1) Banot (1) Ben Yaakov (1) Bénédiction après repas (1) Benediksyon (1) Bentchers (1) Berland (1) Beta Izrayèl (1) Bilam (1) Birkat Ha'Mazon (1) Bitachon (1) Blessings at the wedding (1) Blockchain (1) Bonte (1) Brachot (1) Brakhah shehakol (1) Brakhot (1) Burned (1) Bwason (1) Cacherisation (1) cacheroute (4) Captive (1) Cashère (2) Cashroute (2) Cashrut (1) Chaba (1) Chabat (2) Chag Ha'Banot (1) Chalav u Divash (1) Chana la Neviah (1) Chanukah (4) Charite (1) Chayey Sarah (1) Chekhina (1) Chelev (1) Chesed (1) Chief (1) Chillul HaShem (1) Chukim (1) Cilantro (1) Clinging to God (1) Commentaries on Tanakh (1) Conditional (1) Contracts (1) Contradiction (1) Conversion (1) Covenant (1) Covenant of Mount Sinai (1) Covenants (1) Covid (1) Cuisine casher (1) Cuisson (1) cuisson au four (1) Cuisson casher (1) Damascus stories (1) Day of Love (1) Death (1) Dedikasyon (1) Desè dekadans (1) Desè Kiben (1) Devekut (2) dèy (1) Dey Nasyonal (1) Divash - Honey (1) Diversifikasyon pòtfèy (1) Dividann (1) Dodi (1) Duties Toward God (1) Duties Toward Human Beings (1) Dyaspora (1) Easy Going (1) Edom (2) Eid Al-Banat (2) Eight Gates of Kabbalah (1) Ekev (1) Ekspè (1) Eksplikasyon Egzòd an kreyòl (1) Eliezer (1) Emunah (1) Enb (1) Enèji Supernatirèl Nan Fèt Pak la (1) Enemy (1) Energy (1) English (26) Enlektyèl Jwif (1) Enstriksyon (1) Enstriksyon pou tribi yo (1) Entèdiksyon Yihoud (1) Entènasyonal (1) Envesti nan kriptomoned (1) Envestisman Entelijan (1) Envestisman nan aksyon (1) Épaississeurs à soupe (1) Epis (1) Equinox pandan ete (1) Erè (1) Eretz - Land (1) Eretz Israel (1) Eroudi (1) Esav (1) Eshet Chayil (1) Espesyalis (1) Estè (2) Etènèl (1) Ethics (1) Etiopyen (1) Everlasting covenant (1) Éviers séparés cuisine casher (1) Evil Inclination (1) Eyes (1) Ezaou (2) Fasil ak Fanm yo (1) Father of a Tribe (1) Festival (7) Fèt Biblik (2) Fèt Pourim (1) Fi (1) Flow (1) Fònikasyon (1) Food (1) Forget (1) Four (1) Four à micro-ondes casher (1) Français (1) French (13) Fyète Negatif (1) Gadol (1) Gate of Meditation (1) Gate of the Mitzvot (1) Gato twa lèt (1) Gaza (1) Gemilut Hassadim (1) Germania (1) Glossaire (1) Glossery (1) Gratitude (1) Groups of Duties and Obligations (1) Guarding the eyes (1) Ha'khel (1) Habibi (1) Hachnasat Kallah (1) Haftarah for Va'Etchanan (1) Haitian Tchaka (1) Halajá (2) Halakha (1) Halakha produits laitiers viande (1) Hamas (1) Hanouka (3) Hanoukyah (1) Hanukka (1) Haya (1) Hebrew melodies (1) Hebrew Words (1) Hesed (1) Hiloulah (4) History (1) Hizouk (2) Hizuk (1) Hodesh (1) How to prepare for a wedding on Tu B'Av (1) How Tu B'Av is celebrated (1) Hut (1) I will give you THE LNAD (1) Idantite Jwif (1) Identité culturelle (1) Idolator (1) idolatri (1) Il leur donne un héritage (1) Il relève les pauvres du fumier (1) Imen (1) Imilite (1) Imilye (1) Increase (1) Interdiction de mélanges (1) Islamic Golden Age (1) Israel (2) Israeli (1) Istwa (1) Istwa Moyiz ak pèp Izrayèl (1) Istwa Moyiz an kreyòl (1) Istwa Rosh Hodesh la (1) Izaak (2) Izrael (1) Izraèl (3) Jakob (2) Jakòb (1) Je (2) Jèn (1) Jèn 10yèm mwa a (1) Jèn Gedalya (1) Jèn nan 5yèm mwa a (1) Jenèz (2) Jerizalem (1) Jewish (2) Jewish festivals (1) Jewish Girls (1) Jewish laws on sexuality (1) Jewish liturgical poetry (1) Jewish mysticism (1) Jewish Piyut (1) Jewish scholarship (1) Jewish weddings (1) Jews (1) Jida (1) Jidaism (1) Jij (1) Jou Jèn (1) Jou Lanmou (1) Joy in Judaism (1) Juda (1) Judaism (2) Judaismo (1) Judayis (1) Jwa nan Jidayis (1) Jwif (10) Jwif Afriken (1) Jwif nwa (1) Jwif yo (1) K'helev (1) Kabalah (4) Kabbalah (3) Kabbalistic traditions (1) Kafe (1) Kasher (2) Kashroute (4) Kashrut (1) Kay (1) Kefitzat Ha'Derech (1) Kehuna (1) Kenisat Ha'Orot (2) Ki jan yo prepare pou yon maryaj sou Tou B'Av (1) Ki jan yo selebre Tou B'Av (1) Ki Tetzei (1) Kibutz Galuyot (1) Kidnap (1) Kislev (1) Kitchen (1) Klipa (1) Kohanim (1) Kohen (1) Komandman (2) Koneksyon ant Shekhinah ak Shabat (1) Konposan (1) Konvèsyon (1) Koreksyon (1) Koriand (1) Koushyen (1) Koutim Rosh Hodesh (1) Krentif (1) Kreyatè a (1) Kreyol (112) Kriptojwif (1) Kwasans kapital (1) Kwizin (1) La Ilanot (1) Lagè kont Madyan (1) Lait (1) Laitier (1) Lalwa (3) Laman (1) Lanmè Mò (1) Lapriyè (3) Latin (1) Laws of Shmirat Einayim (1) Leah (1) Leçon sou Matot-Masei (1) Legal (1) Leil Ha'Seder (1) Lendi (1) les piliers de la terre sont à l'Éternel (1) Leson nan dezè a (1) Leson nan Paracha Eikev (1) Lèt ​​antye (1) Lèt evapore (1) Lèt kondanse sikre (1) Letènèl (2) Levi Yitzchak (1) Lidèchip (1) Life (1) Liquide de cuisson légumes (1) Liv (1) Liv Egzòd nan Bib kreyòl (1) Living (1) Lois (1) Lois des brakhot (1) Lois diététiques (1) Lwa (1) Lwanj pou kreyasyon an (1) Mabi (1) Mache Fanasye (1) Mada (1) Madoche (1) Maimonides (1) Makam (1) Make them famous (1) Mamzel (1) Mana (1) Manje (3) Manufacture (1) Maritza Rodriguez (1) Maròk (1) Maryaj (1) Masei (1) Matan Torah (1) Matot (1) Meaning of Aseret Ha'Dibrot (1) Meaning of Tu B'Av (1) Medieval Jewish scholars (1) Megilah (1) Megilat Estè (1) Mekubal (1) Menorah (1) Merkava of God (1) Mèvèy (1) Middle Eastern history (1) Miketz (4) Mirak (2) Mirak pye bwa ki boule (1) Mishkan (1) Mishpatim (2) Mistik Biblik (1) Misyon Moyiz ann Ejip (1) Mitzvah (2) Mitzvot (2) Mitzvot at weddings (1) Mizmor (2) Mizrach (1) Mizva Pou Viv nan Eretz Yisrael (1) Modesty in Judaism (1) mòn Izrayèl yo (1) Moses pleads with God (1) Motzaei Shabbat (1) Moun (1) Moun sa yo (1) Moyz (1) Mwa Kè Kontan (1) Mwa Kislev (2) Nahal Kishon (1) Nahman (1) nan kalandriye ebre a (1) Nanm (1) Nasyon Juif la Obsève Shabbat la (1) Nedarim (2) Nefesh (2) Nekroloji (1) Neshama (1) Netilat Yadayim (1) Nettoyage cuisine casher (1) Niddah (4) Niggunim (1) Nikkur (1) Nikour (1) Note (1) Nouvel An (1) Nouvo (2) Òdonans (1) ŒUF (1) Ògey (1) Oiseaux kasher (1) Omnipotans (1) Omniprezans (1) Omnisyans (1) Opòtinite envestisman (1) Oração (1) Orot (1) Otorite (1) Ottawa (1) Ovadyah Yosef (1) Oved Mazalot (1) Pain (1) Pak Jwif la (2) Palestinians (2) Panyòl (2) Papa nou (1) Paracha (11) Paracha Eikev (1) Parachat Ha'Man (1) Parachat Yitro (2) Parashah (1) Parashat Shemot (1) Parshat (1) Parshat Va'Etchanan (1) Patriarch (1) Peche (1) Pekudei (1) Pen (1) Pentcote (1) Perek Shirah (3) Pesakh (2) Peyi Pès (1) Piblikman (1) Pidza (1) Pisin Siloam (1) Pitit Alyans lan (2) Pitit Bondye (3) Pitza (1) Piyyutim (1) Pizmonim (1) Pizza (1) Plegarias (1) Poisson (2) Poissons kasher (1) Português (1) Posyon Biblik (1) Pòtugè (2) Pourim (2) Prayers (4) Prezans Diven (2) Priye (2) Produit (1) Produits laitiers (1) Promiscuity (1) Promised Land (1) Promiskuite (1) Prophecies of Moses (1) Prophètes féminines (1) Protect (1) Purim (1) Pwoduit letye (1) Pwomès Bondye yo (1) Pye Bwa (1) Pye Fig Frans (1) Pye Oliv (1) Rabbi (1) Rabbi Akiva (1) Rabbi Yitzhak Luria (1) Rachèl (1) Rambam (3) Rashi quotes (1) Rashi script (1) Rashi sou Matot-Masei (1) Rashi's daughters (1) Rashi's impact on Judaism (1) Rebbe (1) Rebeka (1) Recipe (1) Récit (1) Redanmsyon (1) Reeh (1) Refleksyon (1) Refutations (1) Règles de cacheroute (1) Règles de kashrut pour soupes (1) Rekòmandasyon Sakre (1) Rekonesans (1) Relasyon ant Pwochen (1) Remèd (1) Remez (1) Renmen (2) Reset (8) Resèt (1) Respè (1) retounen nan rasin yo (1) Rezen (1) Rivka (1) Roch HaChana La'Ilanot (1) Roch Hodesh (1) Rome (1) Rosh Chodesh (4) Rosh HaShana (2) Rouk'h (1) Ruach and Neshama (1) Ruin Yo Ap Rebati (1) Saladin and Damascus (1) Sang (1) Sara Mintz (1) Satan (1) se pèp Seyè a yo ye (1) Seder (1) Sefarad (5) Sefirot ak pouvwa espirityèl (1) Segoulot (1) Segulah (2) Segulot (2) Seir (1) Sekrè Jwif (1) Sekrè Supènatirèl nan Tora a (1) Selebrasyon Nouvo Lalin nan (1) Sèman (1) Sen (1) Sephardic (1) Sephardic Roots (1) Setyèm Jou a Se Sen (1) Shaar Ha'Kavanot (1) Shabat (3) Shabat Zahor (1) Shabbat (2) Shabbat la (1) Shabbat la se yon Siy Etènèl (1) Shabbat Nachamu (1) Shachar (1) Shalosh Regalim (1) Shavuot (2) Shema (1) Shemirat Einayim (1) Shemitah (1) Sheva (1) Shir Shel Yom (1) Shlomo Yitzhaki (1) Shoftim (1) Shvat se onzyèm mwa (1) Siddur (1) Simchat Chatan ve'Kallah (1) Simple recipe (1) Siplikasyon (1) siyifikasyon espesyal (1) Siyifikasyon Paracha Eikev (1) Siyifikasyon Sòm 104 la (1) Siyifikasyon Tou Be'Av (1) Smart Contracts (1) Sod (2) Solika (1) Sòm (1) Sòm 104 (1) Sòm 30 (1) Soupe (1) Soupes au poulet (1) Soupes casher (1) Spiritual purity (1) Summer Equinox (1) Syèl (1) Syria (1) Taharat Ha`Mishpakha (4) Tanp Jerizalem (2) Tantasyon (1) Te (1) Teeinah (1) Temptation (1) Ten Commandments (1) Tetouan (1) Tetúan (1) Tevet (2) The Rav (1) The second Gate (1) The sexual misconduct (1) The Ten Things (1) The West (1) The Yichud restriction (1) They Are Not 10 Commandments (1) Tikkun (1) Tikoun (2) Tikun (1) Timeline (1) Tisha B'Av (1) Todah (2) Toldot (2) Toledo (1) Tomat (1) Tomatiy yo (1) Tora (2) Tora ak Mitzvot (1) Torah (12) Torah study Yichud laws (1) Torat Ha'Sod (1) Torat Nashim (4) Tou Be'Av (1) Tou BeShevat (1) Trade routes of ancient Syria (1) Tradisyon (1) Tradisyon Jwif yo (1) Tradition (2) Traditional Haitian dish (1) Traditional Jewish hymns (1) Traditions ancestrales (1) Transfomasyon (1) Travel (1) Tree of Life (1) Tres Leche (1) Tsittsit (1) Tu B'Av (1) Tu BiShvat (1) Twa Kilti (1) Tzadik (1) un siège d'honneur (1) Univers (1) Va'Yeshev (1) Vaethanan (2) Vashti (1) Vayakhel (1) Vaye'hi (2) Vayechev (1) Vayekhi (1) Vayerah (2) Vayetze (1) Vayigash (1) Vayishlakh (1) Ve (1) Vè ak Nedarim (1) Viande (2) Vil refij nan Tora (1) Vine (1) Violation of Yichud a Lead to Promiscuity (1) Violence (1) Volatilité mache (1) Vwayaj (1) Vwayaj Mirak (1) Vyann (1) War (1) Wayote (1) (1) Wealth (1) Wisdom (1) Wòch (1) Women (1) Woulo (1) Yaakov Abouhatseira (1) Yahrzait (2) Yam Ha'Melakh (1) Yap Pote Fwi (1) Yehuda (1) Yek'hida (1) Yetzer Ha'Ra (1) Yichud (1) Yijud (1) Yira (1) Yom Sheni (1) Yon Alyans Ki Pa Gen anpil Konnen. (1) yon apèl sakre (1) Zanj (1) Zansèt ak eritaj (1) Zavat - Flowing Milk (1) Zemirot (1) Zot Hanouka (2) zòtolan (1)

ARCHIVE

Recent Posts

Featured Post

THE MITZVA TO DWELL IN THE LAND

PARSHAT ERETZ ZAVAT CHALAV U'DIVASH LIBROS EN AMAZON THE HOLYLAND דברים פרק יא PRAYER BEFORE RECITING THE PARASHAT OF ERETZ ZAVAT CHALAV...

Videos

DAMASCUS

CHINESE & JEWISH HEAD OF THE YEAR

SHABAT

TECHELET